توبافی؛ هنری 300 ساله در خراشاد بیرجند
به گزارش لیسو، هنر توبافی یکی از هنرهای اصیل و قدیمی منطقه بیرجند است. این هنر 300 ساله تا مدتی پیش در حال منسوخ شدن بود؛ اما در حال حاضر روستایی را به یکی از قطب های پارچه بافی ایران تبدیل نموده است. با خبرنگاران همراه باشید.
روستای خراشاد
خراسان جنوبی منطقه ای تاریخی است که صنایع دستی بسیاری در آن فراوری می گردد. خراسان جنوبی سرزمین بافت های طبیعی و فضاهای روستایی فرق دارد و بر اساس امکانات موجود در آن هنرهای متناسب با زیستگاه به وجود آمده است. هنرمندان این سرزمین از مواد طبیعی بهره می گیرند و حاصل هنرشان دست بافت های زیبایی است که چشم هر بیننده ای را به خود جلب می نماید.
خُراشاد روستایی واقع در 24 کیلومتری جنوب شرقی بیرجند است. پارچه بافی سنتی خراشاد یا توبافی (به زبان محلی) یکی از مهم ترین صنایع دستی استان خراسان جنوبی است؛ به طوری که تنها صنعت دستی این استان است که نامزد دریافت مهر اصالت از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور شده است.
توبافی
برای بافتن پارچه به روش سنتی، توباف ابتدا مواد اولیه از قبیل پنبه، ابریشم یا کرک را تهیه می نماید و پس از آن از این مواد نخ می ریسد. در مرحله بعد نخ های به دست آمده را می جوشاند و برای ضخیم کردن آن ها از آرد استفاده می نماید. سپس به یاری این رشته ها و چرخ پارچه بافی، محصول نهایی به دست می آید. محصولی لطیف و بی احتیاج از پیرایه های بدلی که تن را آرامش می بخشد و آب وهوای سوزان کویر را قابل تحمل می نماید.
پارچه بافی در بیرجند از قدمتی طولانی برخوردار است، ولی با توسعه صنایع مدرن نساجی در حال فراموشی است. قدیفه، بقبند، چادر شب، دزد، صافی، دستارخان، چهار پوشاله، کرباس، لنگ، سفره توتی و حوله از انواع پارچه های نخی هستند که در این منطقه بافته می شوند.
بانوان روستایی خراسان جنوبی از زمانهای دور علاوه بر کشاورزی و دامداری و کارهای منزل به فراوری صنایع دستی از جمله فرش، گبه، گلیم و پارچه های سنتی مشغول اند.
پارچه بافی یا توبافی از هنرهای اصیل و احیا شده ای است که پس از بافت فرش پر درآمدترین صنایع دستی خراسان جنوبی است و هم اکنون نامزد دریافت مهر اصالت بین الملی است. فراوری پارچه های سنتی با قدمت 200 ساله در خراسان جنوبی مدتی به فراموشی سپرده شده بود ولی اکنون چند سالی است که با کوشش زنان روستایی و حمایت سازمان میراث فرهنگی استان احیا شده و در 20 روستای استان رونق دوباره گرفته است.
در همه خانه های این روستا به تعداد زنان خانه دار پارچه بافی وجود دارد. حتی دختران و زنان دانشجو و شاغلی که در این روستا حضور ندارند هم در تعطیلات به خراشاد برمی شوند و پارچه می بافند. زنان این روستا در سال 1382 یک شرکت تعاونی راه اندازی کردند که تمام محصولات فراوری شده این زنان را می خرد و به نقاط مختلف کشور ارسال می نماید و حتی مردم کشورهای اروپایی، حاشیه خلیج فارس و آمریکا نیز از دست بافته های زنان خراشاد به صورت خرید اینترنتی بهره مند می شوند.
میراث فرهنگی در کوشش است برای رونق هرچه بیشتر هنر پارچه بافی سنتی طرح توسعه بازار و ایجاد فرصت های شغلی تازه و ارتقاء کمی و کیفی کارگاه های پارچه بافی سنتی را اجرا کند. حال که زنان روستایی خراسان جنوبی در کارگاه های کوچک و با امکانات کم از جان و دل مایه گذاشتند و هنر گذشتگان خود را زنده نگه می دارند مسئولان هم با حمایت از این احیا کنندگان میراث گذشتگان چراغش را خاموش نکنند.
تا چند سال پیش هیچ کس به فکر این هنر منسوخ شده نبود، اما این هنر اصیل و زیبا با پشتکار بانویی خراشادی احیا شد و هم اکنون به قطب پارچه بافی کشور مبدل شده است. این بانوی پر کوشش نه تنها این رشته را احیا نموده، بلکه مروج آن در بسیاری از روستاها و حتی استان های کشور شده است. این بانوی پیروز خراسان جنوبی علی رغم تمامی مشکلاتش توانسته امروز بعد از 11 سال این هنر اصیل سنتی را در تمامی روستاها اطراف استان و حتی در خارج از استان توسعه دهد.
توبافی در شروع راه تنها با همکاری پنهانی 5 نفر از بانوان روستا شروع شد. پارچه های بافته شده در نمایشگاه های داخلی به خصوص تهران مرد توجه و علاقه نهاده شد و با سودی که نصیب بافندگان شد به ادامه کار دلگرم شدند. پارچه بافی توانست اقتصاد خانواده ها را تأمین و خشک سالی ها را جبران کند و مردم این روستا به وسیله پارچه بافی توانستند زندگی شان را سروسامان بدهند.
اقدامات اجرا شده در راستای احیاء این هنر دستی در خراشاد موجب شد تا این روستا به عنوان اولین روستای هدف صنایع دستی ایران در سال 86 معرفی گردد.
شال سر، حوله مسافرتی، حوله نوزاد، سفره نان، دستمال جیبی، دستمال آشپزخانه، صافی، چادر شب و... محصولاتی هستند که خانم های روستایی می بافند. ویژگی شاخص این پارچه ها این است که صد در صد از پنبه و دستباف بوده و ضد حساسیت و حجم آن کم است. جذب آب فوق العاده و ضد حساسیت بودن و نیز طبیعی بودن آن از مزایای محصولات بافته شده با تو است.
منبع: کجارو / خبرگزاری مهر / toptourism.ir / birjand.irib.ir / tahapakhsh.ir / soghatenab.com