آشنایی با گردشگری داوطلبانه - لیسو

گردشگری داوطلبانه از ادغام دو کلمه کار داوطلبانه و گردشگری گرفته شده است. در واقع نوعی از گردشگری است که پس از دهه 80 میلادی به سبب تخصصی شدن و موضوعات متنوع دیگر شکل گرفته و رواج پیدا کرد و به تعبیری به محبوبیتی نسبی دست یافت. اغلب افرادی که به گردشگری داوطلبانه می پردازند، علاقه مند به مسائل انسان محبت آمیز بوده و معمولا از دانشجویان و افراد فرهنگی به این نوع از گردشگری می پردازند.

این نوع از گردشگری، شکل خاصی از گردشگری است که به صورت هدفمند و به طور داوطلبانه برای برطرف نیازهای جامعه مقصد که عمدتا کشورهای توسعه نیافته و عقب مانده است، شکل می گیرد. در واقع هدف از گردشگری داوطلبانه حمایت از افراد نیازمند در جوامع مختلف، با بهره گیری از گردشگری است.

در این نوع از گردشگری اغلب افراد فقیر با توجه به اینکه از امکانات آموزشی، بهداشتی و خدماتی بی بهره اند، مخاطب قرار می گیرند، لذا گردشگری داوطلبانه شامل طیف وسیعی از فرصت ها می گردد که فعالیت های بسیار متنوعی را در خود جای می دهد.

طیف وسیع فعالیت های گردشگری داوطلبانه در گروه های مختلفی قرار می گیرد. به عنوان مثال می توان به فعالیت هایی مانند مراقبت از سالمندان، مراقبت از بچه ها، معلولین و مسائل حقوق بشری اشاره نمود. دسته دیگری از فعالیت های گردشگری داوطلبانه شامل فعالیت های آموزشی می گردد. بخش دیگری از فعالیت ها نیز دربرگیرنده فعالیت های محیط زیستی مانند حفاظت از گونه های مختلف حیات وحش، حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی مانند تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین و ... است.

فعالیت های سلامتی و پزشکی، مانند حمایت هایی مانند حضور در بالین بیماران دسته دیگری از فعالیت های گردشگری داوطلبانه را شامل می گردد. فعالیت هایی در زمینه ساخت وساز نیز از جمله گروه بندی های فعالیت های این نوع از گردشگری است که از جمله آن می توان به ساخت یا بازسازی منطقه یا فعالیت های کشاورزی اشاره نمود.

بعلاوه بعضی از فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی آزمایشگاهی و محیطی نیز در راستای گردشگری داوطلبانه انجام می گردد. بنابراین شاخه های مختلفی از گردشگری می تواند در زمره اهداف گردشگری داوطلبانه قرار گیرد. اکوتوریسم، گردشگری پایدار، گردشگری جایگزین که تعامل با جوامع محلی، هدف آن است، گردشگری مسئولانه و مسئولیت های اجتماعی مردم که امروزه مورد توجه قرار گرفته است و بعلاوه گردشگری خیرخواهانه نیز از جمله فعالیت های گردشگری داوطلبانه محسوب می گردد.

بنابراین تعامل با جوامع محلی یکی از مهم ترین موضوعاتی که در گردشگری داوطلبانه وجود دارد، است. در واقع در گردشگری داوطلبانه در پی ایجاد توسعه پایدار در مقاصد گردشگری هستیم. حفظ مشاغل محلی، یاری به اشتغال محلی، ارتقاء سطح دانش افراد بومی و محلی و دانش آموزان از جمله اموری است که در گردشگری داوطلبانه انجام می گردد.

به عبارتی توسعه مالی محلی و تقویت فرهنگ های بومی و محلی، تنوع بخشیدن و تعامل با بعضی جوامع، افزایش کیفیت سوغاتی و محصولات محلی و ... نیز از دیگر اهداف گردشگری داوطلبانه به شمار می رود که در یک یا دو دهه اخیر نیز در ایران رشد پیدا نموده است، در حالی که در خارج از کشور و کشورهای مختلف نمونه های بسیار خوبی از توجه به این نوع گردشگری وجود دارد.

متاسفانه بر خلاف بسیاری از کشورها این نوع از گردشگری در ایران و به ویژه در سطوح بومی به شکل شایسته مورد توجه قرار نگرفته است. با این وجود در جزیره قشم اتفاقات خوبی رقم خورده است، اما در سایر نقاط ایران گردشگری داوطلبانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

از جمله دلایل توجه کم نسبت به این نوع از گردشگری را می توان کمبود سازمان های مدیریت داوطلب برای راهنمایی، برنامه ریزی، بازاریابی و حتی بازارسازی چنین اقداماتی دانست. به تعبیری علی رغم وجود سازمان های مختلف تأثیرگذار در حوزه های داوطلبانه مانند حفظ محیط زیست، میراث فرهنگی، موضوعات اجتماعی و ... گردشگری داوطلبانه، بخش مهجورمانده ای در بازار گردشگری کشور است و در واقع این سازمان ها تعامل کمی با بخش گردشگری ایجاد می نمایند.

استرالیا، نمونه پیروز در زمینه گردشگری داوطلبانه است که در این زمینه بسیار خوب اقدام نموده است. به گونه ای که در خارج از کشور، سازمان هایی با عنوان اختصاری VSA در زمینه امور داوطلبانه فعالیت می نمایند و معمولا امکان تعامل و همکاری گردشگران با جوامع محلی را آنالیز و فراهم می نمایند. بعضی از این سازمان ها برنامه ریزی نموده و مشارکت مردم به صورت داوطلبانه را تبلیغ می نمایند.

عمدتا گردشگری داوطلبانه در مقاصد فقیر و مناطقی که با مسائل اجتماعی، زیست محیطی و حتی سیاسی روبرو هستند، اتفاق می افتد و گاهی مواقع بعضی اقدامات مانع از توسعه مالی آن ها می گردد، اما به طور کلی فعالیت های گردشگری داوطلبانه معمولا از سوی کشورهای غنی به سمت کشورهای فقیر حرکت می نماید و سازمان های فعال در این حوزه نیز عمدتا خدمات پشتیبانی خود را از کشورهای پیشرفته دریافت می نمایند.

متخصص نبودن و عدم مهارت یا زمان کافی برای آشنایی کامل با فرهنگ جوامع و درک عمیق نیازهای آن ها از جمله عواملی است که ممکن است عوارضی ایجاد کند، اما به طور کلی برآیند آسیب ها و اثرات مثبت گردشگری داوطلبانه نشان می دهد که مزیت گردشگری داوطلبانه بیشتر از آسیب ها و عوارض آن است.

از این رو گاهی مواقع بعضی از فعالیت های گردشگری داوطلبانه مورد انتقاد قرار می گیرد، زیرا این نوع از گردشگری گاهی اوقات تأثیرات منفی در جامعه محلی ایجاد می نماید، زیرا در بعضی مواقع ممکن است افراد کم توان تر یا غیرمتخصص در این نوع از گردشگری شرکت نمایند و شرایط و محدودیت هایی در مقصد ایجاد نمایند.

معمولا پروژه هایی از این دست در مدت زمان محدود انجام می گردد، لذا اثرات آن بلافاصله نخواهد بود. بنابراین ممکن است عوارضی ایجاد کند، با این وجود مسلما طبق مطالعاتی که در حوزه اهمیت توسعه پایدار در گردشگری داوطلبانه اجرا شده است، گردشگری داوطلبانه می تواند فرصتی برای تعامل فرهنگی با مقاصد مختلف و برطرف نیازهای جوامع مقصد باشد و به توسعه پایدار یاری کند، بر این اساس هرروزه بر تعداد علاقه مندان آن افزوده می گردد.