سرانجام عصر کاغذ؟ آینده ای که در آن پرینتر خانگی فقط نمادی از گذشته است
به گزارش لیسو، در بسیاری از خانه ها، پرینترها زمانی نماد مدرن بودن بودند. خانواده ها با شوق دستگاهی را می خریدند که می توانست در چند ثانیه عکس، فرم، یا تکلیف مدرسه را چاپ کند. اما حالا همان دستگاه ها در گوشه ای خاک می خورند. جوهر خشک شده، حجم زیاد، گرانی کاغذ و کابل های قدیمی ، اغلب باعث شده اند که پرینتر خانگی دیگر بخشی از زندگی روزمره نباشد. دنیای دیجیتال، که زمانی وعده کاهش کاغذ را داده بود، اکنون واقعاً به این وعده نزدیک شده است.
از قبض ها تا بلیت ها، از قراردادها تا کتاب ها، همه چیز به شکل فایل، اسکن یا امضای دیجیتال در دسترس است. بسیاری از کشورها مدارس و ادارات دیگر احتیاجی به نسخه چاپی مدارک ندارند و حتی مدارک هویتی نیز به صورت دیجیتال ارائه می شوند. این تغییر آرام اما گسترده، پرینتر خانگی را از کالایی ضروری از طریق ای حاشیه ای تبدیل نموده است.
اما سؤال اصلی این است: آیا واقعاً به خاتمه عصر کاغذ نزدیک شده ایم یا فقط شکل استفاده از چاپ تغییر نموده است؟ هنوز هم بسیاری از مردم احتیاج دارند چیزی را روی کاغذ ببینند، لمس نمایند یا بایگانی نمایند. شاید چاپ از میان نرود بلکه معنا و جایگاهش دگرگون گردد. در ادامه به این می پردازیم که چه عواملی پرینتر خانگی را به حاشیه رانده، چه احتیاجهایی هنوز آن را زنده نگه داشته، و آینده چاپ شخصی به کدام سمت می رود.
1. تغییر رفتار مصرف نمایندگان و افول احتیاج روزمره به چاپ
در دو دهه گذشته، تحول دیجیتال زندگی افراد را از اساس تغییر داده است. پیش تر، پرینتر خانگی برای چاپ قبض ها، مقالات، عکس ها و اسناد ضروری بود. اما با ظهور پرداخت های اینترنتی، آموزش آنلاین و ذخیره سازی ابری (cloud storage)، بسیاری از این احتیاجها از میان رفت. امروزه بیشتر افراد فایل ها را در گوشی یا لپ تاپ می خوانند و فقط در موارد خاص، مثلاً برای امضای رسمی، نسخه چاپی می خواهند.
نسل های جوان تر که با موبایل و تبلت و اینترنت رشد نموده اند، احساس خاصی نسبت به کاغذ ندارند. برای آن ها، پرینت گرفتن نشانه قدیمی بودن یک فرایند است. به همین علت، بازار دنیای پرینترهای خانگی طی چند سال گذشته افت محسوسی را تجربه نموده است. پرینترها دیگر بخشی از وسایل ضروری خانه نیستند بلکه جزو ابزارهای کم استفاده محسوب می شوند.
2. گرایش دنیای به سمت ادارات بدون کاغذ (paperless offices)
در محیط های اداری نیز همین روند در جریان است. زمانی آرشیوهای کاغذی و پرونده های چاپ شده نشانه نظم بودند. اما اکنون بیشتر شرکت ها برای صرفه جویی در هزینه و فضا، به سیستم های دیجیتال اسناد (document management systems) روی آورده اند.
فشار زیست محیطی نیز نقش مهمی دارد. شرکت ها با هدف کاهش مصرف کاغذ و جوهر، نه تنها هزینه ها را پایین آورده اند بلکه اعتبار زیست محیطی خود را نیز افزایش داده اند. این تغییر فرهنگی باعث شد که پرینترهای خانگی که روزی امتداد طبیعی پرینترهای اداری بودند، دیگر نقشی محوری نداشته باشند.
بعلاوه، قانون گذاری در بسیاری از کشورها ارسال اسناد دیجیتال را مجاز نموده است. فاکتورها، بیمه نامه ها و مدارک بانکی دیگر احتیاجی به چاپ ندارند. این حذف تدریجی کاغذ از چرخهٔ رسمی، به طور غیرمستقیم پرینترهای خانگی را نیز از ضرورت انداخت.
3. افزایش هزینه های مصرفی و کاهش صرفه مالی پرینت شخصی
یکی از عوامل مهم افول پرینتر خانگی، هزینه بالای جوهر (ink) و مواد مصرفی است. بسیاری از کاربران دریافتند که قیمت کارتریج در بلندمدت حتی از خود دستگاه بیشتر است. شرکت های فراورینماینده مدل مالی خود را بر فروش جوهر و نه سخت افزار بنا نموده اند.
در نتیجه، پرینتر از کالایی کاربردی از طریق ای پرهزینه تبدیل شد. در بسیاری از خانه ها دستگاه ها سال ها بلااستفاده مانده اند چون هزینه شارژ یا تعمیرشان از ارزش خود پرینت بیشتر است. با رشد چاپ دیجیتال در مراکز خدماتی، مردم ترجیح می دهند هرچند وقت یک بار اسنادشان را بیرون چاپ نمایند تا اینکه در خانه دستگاهی پرهزینه نگه دارند.
این تغییر الگو، مشابه افول دوربین های خانگی پس از ظهور تلفن های هوشمند است: فناوری اصلی هنوز وجود دارد، اما استفاده از آن به شکل دیگری انجام می گردد.
4. ورود نمایشگرهای الکترونیکی و امضای دیجیتال به جای پرینت
پیشرفت در فناوری نمایشگرهای خوانا (e-ink displays) و ابزارهای امضای دیجیتال باعث شد بسیاری از کاربردهای کاغذ عملاً حذف گردد. از فرم های پزشکی تا قراردادهای اجاره، اکنون می توان همه را از راه دور تکمیل کرد.
دستگاه هایی مانند تبلت های اداری، کتاب خوان های الکترونیکی (e-readers) و اپلیکیشن های رسمی دولت ها، فرایندهای اداری را بدون احتیاج به چاپ انجام می دهند. در واقع پرینتر خانگی قربانی رشد همین فناوری هاست که امکان تماشا، امضا کردن و بایگانی فایل ها را بدون کاغذ فراهم نموده اند.
برای نسل تازه، امضای دیجیتال نه تنها راحت تر بلکه امن تر است. پرینت گرفتن سند برای امضا و سپس اسکن کردن آن، حالا کاری غیرمنطقی به نظر می رسد.
5. دغدغه های زیست محیطی و فشار برای کاهش مصرف کاغذ
در دهه اخیر، آگاهی عمومی درباره اثرات زیست محیطی مصرف کاغذ به شکل محسوسی افزایش یافته است. جنگل زدایی، آلودگی ناشی از فراوری خمیر کاغذ و ضایعات جوهر از جمله چالش هایی است که سبب شده سیاست گذاران و مصرف نمایندگان به طور جدی به سمت راهکار های بدون کاغذ حرکت نمایند.
شرکت های بزرگ فناوری و حتی دولت ها با شعارهایی مانند Save Trees, Go Paperless کوشش کردند مردم را به کاهش پرینت تشویق نمایند. در خانه ها نیز این تغییر نگرش دیده می گردد: والدینی که قبلاً تکالیف فرزندشان را چاپ می کردند، اکنون ترجیح می دهند آن را در تبلت یا لپ تاپ آنالیز نمایند. پرینتر خانگی دیگر نشانه مسئولیت نیست بلکه برای بسیاری نماد اسراف است.
6. تغییر در ساختار مالی فراورینمایندگان پرینتر
فراورینمایندگان پرینتر در دهه های گذشته مدل عایدیی خود را بر فروش کارتریج بنا کردند، اما این الگو در حال فروپاشی است. با افت تقاضای خانگی، بازار تازهی برای خدمات چاپ سازمانی (managed print services) شکل گرفت که در آن مشتریان بزرگ، نه مصرف نمایندگان خانگی، منبع اصلی عایدی هستند.
در نتیجه، شرکت ها تمرکز خود را از فراوری پرینترهای مقرون به صرفه خانگی به سمت دستگاه های صنعتی و تخصصی تغییر داده اند. این تغییر باعث شده نوآوری در مدل های خانگی تقریباً متوقف گردد. کاربران امروز پرینترهایی دارند که از نظر طراحی تفاوت زیادی با مدل های 15 سال پیش ندارند. رکود نوآوری خود به کاهش علاقه مصرف نمایندگان دامن زده است.
7. پرینتر سه بعدی؛ جانشینی از نوع دیگر
در حالی که چاپ دوبعدی در حال کاهش است، چاپ سه بعدی (3D printing) مسیر مخالف را طی می نماید. این فناوری از نظر ماهیت، نوعی چاپ است اما در دنیایی کاملاً متفاوت از کاغذ و جوهر. پرینترهای سه بعدی حالا در صنایع پزشکی، معماری، آموزش و حتی آشپزی استفاده می شوند.
با توسعه پرینت سه بعدی، واژه پرینتر معنایی تازه یافته است. شاید در آینده وقتی کسی بگوید پرینتر خانگی دارد، منظورش دستگاهی برای چاپ وسایل کوچک پلاستیکی یا قطعات تعمیراتی باشد نه پرینت اسناد. به این ترتیب، مفهوم چاپ در حال مهاجرت از صفحه به فضا است.
8. نوستالژی و روانشناسی لمس کاغذ
در برابر این دگرگونی ها، هنوز گروهی از افراد وجود دارند که رابطهٔ عاطفی با کاغذ را از دست نداده اند. روانشناسان معتقدند لمس کاغذ و تماشا جوهر واقعی نوعی حس مالکیت و واقعیت ایجاد می نماید که در نسخه دیجیتال وجود ندارد. به همین علت بعضی افراد هنوز ترجیح می دهند کتاب، مجله یا حتی بلیت کنسرت را چاپ نمایند.
این حس نوستالژی ممکن است چاپ را در مقیاسی محدود اما پایدار حفظ کند. مشابه بازگشت گرامافون در دنیای موسیقی دیجیتال، چاپ نیز شاید به شکل تجربه ای شخصی، آرام و لوکس باقی بماند، نه ضرورتی روزمره بلکه ابزاری برای لذت بردن از چیز واقعی.
9. نقش آموزش و نهادهای دولتی در آینده چاپ
هرچند مدارس و دانشگاه ها به سمت دیجیتال شدن حرکت نموده اند، اما هنوز بخش هایی از آموزش به نسخه چاپی وابسته است. بسیاری از معلمان و استادان بر این باورند که مطالعه از روی کاغذ تمرکز و یادگیری را افزایش می دهد. پژوهش های آموزشی نیز تا حدی این نظر را تأیید نموده اند.
دولت ها هم در بعضی موارد، از شهروندان می خواهند نسخه چاپی مدارک را ارائه دهند. این مقاومت های ساختاری مانع از حذف کامل چاپ در کوتاه مدت است. بنابراین پرینتر خانگی ممکن است از خانه ها ناپدید گردد، اما در مدارس و ادارات کوچک باقی بماند.
10. آینده نزدیک: پرینت به عنوان خدمت ابری (cloud printing)
روند فعلی نشان می دهد که پرینت از مالکیت به سمت دسترسی حرکت می نماید. همان طور که موسیقی از سی دی به پلتفرم های پخش آنلاین رفت، چاپ نیز ممکن است از دستگاه شخصی به سرویس آنلاین منتقل گردد.
اکنون بعضی شرکت ها خدمات چاپ ابری ارائه می نمایند که کاربر فایل خود را از راه دور ارسال می نماید و آن را در نزدیک ترین چاپخانه یا حتی دستگاه عمومی تحویل می گیرد. در چنین دنیای، پرینتر خانگی دیگر لازم نیست؛ چون چاپ تبدیل به خدمتی خواهد شد که در هر نقطه قابل دسترسی است.
این تحول می تواند خاتمه عملی دستگاه پرینتر خانگی را رقم بزند، بدون آنکه چاپ به کلی از زندگی حذف گردد.
جدول مقایسه ای: مسیر تحول پرینتر خانگی از ضرورت تا حاشیه
| دوره زمانی | کارکرد اصلی پرینتر خانگی | عامل غالب در استفاده | شرایط بازار دنیای |
|---|---|---|---|
| دهه 1990 | چاپ اسناد، تکالیف، قبض ها | ضرورت اداری و آموزشی | رشد سریع، دستگاهی خانگی محسوب می شد |
| دهه 2000 | چاپ عکس های خانوادگی، ایمیل ها | دسترسی شخصی به چاپ | رسیدن به اوج تقاضا |
| دهه 2010 | استفاده محدود و گه گاهی | افزایش هزینه جوهر و ظهور دستگاه های دیجیتال | شروع افت فروش و رکود نوآوری |
| دهه 2020 | چاپ خاص، کاربرد آموزشی یا نوستالژیک | انتقال به خدمات چاپ آنلاین | کاهش شدید سهم خانگی و تمرکز بر چاپ صنعتی |
خلاصه نهایی
پرینتر خانگی که زمانی نماد استقلال و پیشرفت تکنولوژیک بود، امروز به تدریج جایگاه خود را از دست داده است. کاهش احتیاج به چاپ، رشد فناوری های دیجیتال، گرایش دنیای به حذف کاغذ و هزینه بالای جوهر، همه دست به دست داده اند تا چاپ خانگی دیگر ضرورتی نداشته باشد. تغییر رفتار کاربران و مهاجرت گسترده به فرم های دیجیتال مانند امضای الکترونیک، پرونده های ابری و نمایشگرهای e-ink، پرینت سنتی را به کاری حاشیه ای تبدیل نموده است. با وجود این، چاپ به طور کامل ناپدید نخواهد شد. بخشی از آن در قالب خدمات چاپ ابری، پرینترهای سه بعدی و چاپ هنری ادامه پیدا می نماید. در آینده، پرینتر خانگی دیگر ابزار ضروری خانه نخواهد بود، بلکه یادآور دوره ای است که بشر برای تماشا هر واژه احتیاج داشت آن را روی کاغذ بنویسد.
سؤالات رایج (FAQ)
آیا مصرف کاغذ در دنیا واقعاً کاهش یافته است؟
بله، آمارهای دنیای نشان می دهد مصرف کاغذ چاپی در بخش خانگی و اداری طی دهه اخیر کاهش چشمگیری داشته است.
آیا پرینتر خانگی کاملاً از بین می رود؟
احتمال حذف کامل آن کم است، اما سهمش از بازار کاهش می یابد و در خانه های کمتر دیده خواهد شد.
جایگزین پرینتر خانگی چه خواهد بود؟
امضا و ذخیره سازی دیجیتال، خدمات چاپ ابری و پرینترهای سه بعدی، مهم ترین جایگزین ها هستند.
آیا هنوز چاپ اسناد کاغذی در ادارات ضروری است؟
در بسیاری از کشورها خیر، اما در بعضی نهادهای رسمی همچنان برای بایگانی یا اعتبار قانونی استفاده می گردد.
آیا گرانی جوهر عامل اصلی کاهش استفاده از پرینتر است؟
بله، هزینه بالای کارتریج و نگهداری یکی از مهم ترین دلایل کنار گذاشتن پرینتر در خانه هاست.
آیا چاپ کتاب و روزنامه هم کاهش یافته است؟
بله، اما در مقابل، چاپ محدود و لوکس رشد نموده و کتاب های چاپی بیشتر جنبه احساسی و فرهنگی پیدا نموده اند.
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران