گزارش، نگرش متفاوت سیاست مداران ترکیه به توافقنامه لوزان - لیسو

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران٬ در جنگ جهانی نخست، امپراطوری عثمانی برخلاف ایران بی طرف نماند و با حمایت از آلمان، وارد جنگی شد که در آن، گروهی از وزرا و رجال عثمانی موسوم به ترک های جوان همچون انورپاشا، طلعت پاشا و جمال پاشا، تصور می کردند فاتح جنگ خواهند بود و پس از پایان جنگ، نه تنها به رفرم و اصلاحات باب دل خود ادامه می دهند بلکه صاحب قلمرو گسترده تری خواهند شد.

اما به قول یک ضرب المثل مشهور ترکی٬ حساب خانه و بازار با هم جور درنیامد و محاسبات جنگ بر اساس فاکتورهایی پیش رفت که فرماندهان سپاه عثمانی، فکرش را نکرده بودند.

در نتیجه امپراطوری عثمانی شکست سنگینی را متحمل شد و فاتحین تصمیم دریافتد پیرمرد علیل و بیمار اروپا را تنبیه کنند و او را به خاطر قدرت نمایی هایش به جزا برسانند.

عثمانی و ترکیه از آن دوران و طی مراحلی شامل توافق سایکیس پیکو بین انگلیس و فرانسه (1916 میلادی)، معاهده سور (1920 میلادی) و پایان پیمان لوزان (1923 میلادی)، برای همیشه تحت تاثیر پیامدهای تصمیمات و اقدامات غربی ها قرار گرفت.

حالا نزدیک به صد سال از آن دوران گذشته است اما شواهد نشان میدهد که ترک ها، هنوز هم، آثار و پیامدهای آن رویدادهای تاریخی را از یاد نبرده اند.

امروز 97 سال از امضای پیمان لوزان می گذرد و نگاهی به رسانه ها نشان می دهد که در 97 سالگی پیمان لوزان، برخی از احزاب ترکیه، سالگرد این پیمان را مانند یک پیروزی بزرگ جشن می گیرند و برخی دیگر نیز، از لوزان به عنوان یک شکست تاریخی بزرگ یاد می کنند.

آنهایی که لوزان را تحسین می کنند

روزنامه ینی چاغ ارگان حزب راست افراطی خوب به رهبری مرال آکشنر٬ در صفحه نخست، سالگرد لوزان را تبریک گفته و آن را همچون نقطه ای مهم از کل ظفرهای تاریخ ملت ترک٬ قلمداد کرده است.

البته احزاب و اشخاص نزدیک به تفکرات کمالیستی نیز چنین دیدگاهی دارند و به دنبال آن هستند تا لوزان را به عنوان نشانه پیروزی بزرگ مصطفی کمال٬ ارزیابی کنند. چرا؟ پاسخ روشن است.

نه تنها بر اساس استدلال آنها، بلکه بر اساس اسناد و واقعیت های تاریخی و حقوقی٬ باید این موضوع را پذیرفت که لوزان برای ترک ها، بسیار بسیار بهتر از عهدنامه سور بود.

اگر ترک ها زیر بار عهدنامه سور می رفتند، ارامنه و کردها در منطقه صاحب دو دولت خودمختار ارمنی و کُردی می شدند و همین جغرافیایی هم که حالا از آن به عنوان جمهوری ترکیه نام برده می شود، از دست می رفت.

یالچین بایر نویسنده حریت نوشته است:پیمان لوزان٬ مهم ترین سند حقوقی جمهوری ترکیه است و در سالروز این پیمان باید از آتاتورک و عصمت اینونو یاد کنیم و بدانیم که مخالفین لوزان٬ عقب مانده و مرتجع هستند.

اهمیت جایگاه عصمت اینونو

مذاکرات سخت لوزان 8 ماه تمام به طول انجامید و در این مدت، هیات ترک در لوزان حضور داشت و مداوماً در حال رایزنی بود. رئیس هیات مذاکره کنندگان ترکیه عصمت اینونو بود. فردی که یار غار آتاتورک بود و به مدت چند دهه در آغاز در مقام نخست وزیر و بعدها به عنوان رئیس جمهور، در جمهوری ترکیه، ایفای نقش کرد.

او همچنین دو معاون، دو محافظ و بیش از 14 مشاور و 3 منشی و مترجم را با خود به لوزان برده بود و زیر سوال بردن ماهیت و کم و کیف دستاوردهای او، از این نظر برای کمالیست ها ناخوشایند است که در سپهر فکری و ایدئولوژیک آنها، عصمت پاشا مرد شماره 2 کمالیسم است و نباید به جایگاه او، تخطی شود.

آنها که لوزان را نمی پسندند

امروز با وجود آن که بسیاری از روزنامه های نزدیک به مشی فکری کمالیستی و ملی گرا، سالگرد لوزان را به عنوان سالگرد پیروزی ترکیه تبریک گفته اند، روزنامه ینی آکیت از روزنامه های نزدیک به اتاق فکر حزب عدالت و توسعه چنین تیتری به کار برده است:نود و هفتمین سالگرد شکست بزرگ.

این روزنامه از قول یک محقق ترک به نام شکری آلتون نوشته است:لوزان، برای ما نه تنها سالگرد یک جشن و پیروزی نیست، بلکه سالگرد یک شکست بزرگ است. اگر ما امروز مجبوریم در شرق مدیترانه، در اژه، سوریه و عراق و لیبی به جنگ استقلال ادامه دهیم، همه و همه به خاطر این است که هیات ما در مذاکرات لوزان، امتیازات فراوانی داده و از مرزهای میثاق ملی عثمانی، پا پس کشیده است.

به عبارتی دیگر، این محقق ترک بر این باور است که هیات مذاکره کننده عثمانی در لوزان، یا باید بیش از پیش بر مواضع خود پافشاری می کرد و امتیاز نمی داد یا در صورت توقف مذاکره، یک بار دیگر وارد جنگ می شدند تا قلمرو عثمانی موسوم به میثاق ملی را حفظ کنند.

البته مشخص نیست که اولاً هیات مذاکره کننده ترک، چه کارت فشارهایی برای دریافت امتیاز در دست داشت و آیا آن ارتش شکست خورده و ضعیف، واقعاً می توانست باز هم بجنگد یا نه؟

اردوغان در مورد لوزان چه می گوید؟

برخی از تحلیل گران معتقدند که ترکیه هنوز هم با تاسیس کشورهای جدیدی به نام عراق و سوریه کنار نیامده و ادعاهای تاریخی آنکارا در مورد موصل٬ کرکوک و حتی مناطقی از حلب، هنوز هم سرجایش است.

اما واقعیت این است که ترکیه در این حوزه دست به اقدامات جدیدی زده و به عنوان مثال، به جای اصرار بر موضوع خاک و الحاق، به مساله مهمی به نام نفوذ و تاثیرگذاری استفاده از کارت ترکمان ها، کردها و اهل سنت، بهای بیشتری داده است.

با این حال، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه، بدش نمی آید که هر از چندگاهی، کل پیمان لوزان را زیر سوال برده و آن را به چالش بکشد. او تا به امروز چندین بار در این مورد اظهار نظر کرده است.

اردوغان در سال 2016 میلادی گفت:برخی ها اصرار دارند که لوزان را به عنوان یک پیروزی جلوه دهند و آن را به خورد ما بدهند. همین الان در اژه٬ اگر از ساحل ترکیه داد بزنید، در جزایر یونان صدای شما را می شنوند. آن جزایر را در لوزان از ما دریافتد. یادتان نیست؟ کجای این پیروزی است؟ اگر آن هیات، به درستی مذاکره می کرد، ما حالا چنین دردسرهایی نداشتیم.

اردوغان، یک بار هم در کمال ناباوری همگان و در حالی که کسی انتظار نداشت، در حضور رئیس جمهور یونان هم، از این مساله سخن گفت که باید و نبایدهای حقوقی لوزان باید یک بار دیگر مورد بررسی قرار بگیرد. اما رئیس جمهور یونان که تلاش می کرد تعجب خود را پنهان کند، مودبانه گفت که یونان حاضر نیست در مورد لوزان بحث کند.

همه این ها در حالی است که احمد داوود اوغلو از معماران سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه، لوزان را به عنوان یک دستاورد تاریخی بزرگ و سند می دانست که در راستا حفظ صلح و ثبات، وظایفی بر دوش ترکیه نهاده است که نمی توان آنها را بر زمین نهاد.

در همان دوره، مخالفین دولت اردوغان، جوک ها و لطیفه هایی برای داوود اوغلو ساختند که به دو نمونه آن، می توان اشاره کرد.

اگر داوود اوغلو رئیس هیات مذاکره کننده ترکیه در لوزان بود، پس از بازگشت به کشور می گفت: دوستان! ما اشتباه می کردیم. ظاهراً طرفِ پیروز جنگ آنها هستند! ما نبرده ایم، آنها برده اند.

نمونه دوم نیز چنین بود که داوود اوغلو از لوزان برمی گشت و به مردم ترکیه می گفت: پس از مذاکرات سخت و طولانی، یک دوخوابه خوب با سالن پذیرایی نصیبمان شد!