ایران و هزاران سال سابقه استفاده از ماسک یا پنام!

به گزارش لیسو، با همه گیری ویروس کرونا، زندگی انسان ها تغییرات زیادی داشت. مسائل مالی، تعطیلی مشاغل و بیکاری از یک طرف، دور افتادن از دوستان، اقوام و عزیزان از طرف دیگر. در سالی که گذشت نه درست یکدیگر را دیدیم، نه درست سفر رفتیم و نه به راحتی کار کردیم. اما خوب یا بعد با بیماری کنار آمدیم و سعی کردیم در عین محدودیت ها، به زندگی عادی برگردیم. در یک سال گذشته ماسک بخش جدا نشدنیِ زندگی ما بوده است، حال اگر به شما بگوییم که ما ایرانی ها نه فقط برای یک سال گذشته، بلکه هزاران سال پیش هم از ماسک استفاده می کردیم چه؟

ایران و هزاران سال سابقه استفاده از ماسک یا پنام!

شاید نمی دانستید اما هزاران سال پیش، ایرانیان از پوششی استفاده می کردند که مشابه ماسک های امروزی است. آنها به این وسیله پنام می گفتند. کلمه ای که در لغت به معنی پنهان و پوشیده است.

پنام، ماسک ایرانی

نام پنام را در منابع مختلفی می شنویم و می خوانیم و البته همواره معنای یکسانی نداشته. منبع اولی که در آن با این کلمه روبه رو می شویم، آبان یشت است. یشت ها مجموعه ای از سرودها در دین زرتشت هستند که در ستایش ایزدان سروده شده اند. آبان یشت، سومین یشت عظیم است و در آن می خوانیم که پنام جامه ای است که در زیر زره پوشیده می گردد. یا مثلا در وندیداد، یکی از 5 کتاب فقهی دین زرتشتی، می خوانیم که پنام بخشی از اسلحه و لوازم یک مرد جنگی است.

آنچه مد نظر ما است اما، در کتب پهلوی پیدا می گردد. کتبی که پنام را قطعه پارچه سفیدی می دانند که از جنس پنبه است و روی دهان آویخته می گردد. پنام باید دو بند انگشت پایین تر از دهان باشد و با دو نواری که به گوشه های بالایی دوخته می گردد، پشت سر بسته گردد. در این حالت محافظی است برای جلوگیری از آلوده کردن عناصر و محیط اطراف. خب متوجه شدیم که پنام چیست و به چه چیزی گفته می گردد. اما خب این پوشش محافظتی به چه کار می آمده؟

از پنام کجاها استفاده می شد؟

در محضر شاه

یکی از موارد استفاده، در محضر شاه بوده است. پادشاهان به دلیل موقعیتشان، حالتی از تقدس داشتند و افراد خواسته یا ناخواسته باید به آنها احترام می گذاشتند. حاضر شدن در محضر شاه آداب خاصی داشت و فقط برای افراد محدودی مجاز بود. افرادی که مجاز به دیدن پادشاه بودند یا افرادی که می خواستند در محضر شاه حاضر شوند، پنام به صورت می زدند تا جلوی انتقال آلودگی و بوی بد دهان را بگیرند. البته این سنت را در کشورهای مختلف هم می بینیم، مثلا چینی ها هم در دربار و در حضور پادشاه، روبنده ای به صورت می زدند.

در محضر بیمار

دیگر کسانی که از آن استفاده می کردند، پزشکان بودند. در ایران باستان 5 رشته پزشکی وجود داشت:

اول، آشوپزشک یا پزشک بهداشت که مسئولیت پاکیزگی را بر عهده داشت و از همان طریق بیماران را درمان نموده یا باعث پیشگیری از وقوع بیماری بود.

دوم، دادپزشک یا پزشک عدالت که تقریبا وظایفی مشابه با پزشکی قانونی امروزی داشت.

سوم، کارتوپزشک یا پزشک کارد که همان جراح امروزی است.

چهارم ارورپزشک یا گیاه پزشک که با گیاهان دارویی کار می کرد و به نوعی داروساز امروزی بود.

در نهایت، مانتره پزشک یا پزشک مقدس که با دعا خواندن بیماران درمان می کرد.

پزشکان باید پنام به صورت می زدند و با روی خوش به صحبت های بیمار گوش می کردند. آنها اسب های تندرو داشتند تا در اسرع وقت، خود را به بیماران برسانند و باید داروی کافی همراه خود می بردند.

در محضر آذر

این مورد، اصلی ترین کاربرد پنام در ایران باستان بوده است و ماهیتی آئینی دارد. همان طور که احتمالا می دانید، آتش در باور زرتشتی تقدس دارد و زرتشتیان از آتش پرستاری می نمایند. آلوده کردن عناصر به خصوص آتش، میان آنها عملی مذموم و نکوهیده است. به همین دلیل، موبدان پنام به چهره می زدند تا نفسشان آتش را آلوده نکند.

در محضر از جهان رفته

پنام در مراسم تشییع هم استفاده می شد، زمانی که نساسالار یا نساکش که مرده را در دخمه می گذارد، برای جلوگیری از آلودگی، پارچه سفیدی به چهره می بستند. در این موارد مامور تدفین، لباس یکدست سفید پوشیده و با کلاه و روبنده مراسم را اجرا می کرد.

پنام صورت و چشم

تا این لحظه آنچه از پنام خواندید، مانند ماسک امروزی به معنی محافظی بر روی صورت بود که با هدف جلوگیری از انتشار آلودگی استفاده میشد. اما این روبنده در خصوص چشم هم به کار برده می شد. پنام چشم درواقع همان چشم زخم است و گاهی به عنوان باطل السحر هم استفاده می شد و شامل انواع مختلفی از سنگ ها، مهره ها، صدف، دندان، شاخ و استخوان بود.

پنام لایه ای محافظتی است که با اهداف مختلف و در جاهای مختلف استفاده می شده است. فکر کردیم این روزها که بحث ماسک و محافظت از خودمان اینقدر داغ است، بد نیست نگاهی هم به استفاده از پنام در گذشته ایران داشته باشیم.

منبع: گردشبان
انتشار: 6 فروردین 1400 بروزرسانی: 6 فروردین 1400 گردآورنده: liso.ir شناسه مطلب: 1475

به "ایران و هزاران سال سابقه استفاده از ماسک یا پنام!" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "ایران و هزاران سال سابقه استفاده از ماسک یا پنام!"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید